İsa’nın Hristiyanlığı mı, Pavlus’un (putperestliği) Hristiyanlığı mı?

Özet

Bu makale, erken Hristiyanlıkta öğreti ayrışmalarını İsa’nın Tevrat’a sadakat vurgusuyla Pavlus’un gentile (Yahudi olmayan) dünyaya dönük yeni teolojisi arasındaki gerilim üzerinden inceler. Pavlus’un sünnet, gıda yasaları (özellikle domuz eti) ve “Yasa’sız aklanma” öğretisinin Hristiyanlığı nasıl dönüştürdüğü; Ebionitler/Nazarenler’in Pavlus’a muhalefeti; Kudüs Konsili (Elç. İşl. 15) ile çizilen asgari gereklilikler; Roma toplumunda domuz ekonomisi ve bunun dinî esneklikle etkileşimi; İslamî literatürde “tahrif” çerçevesi ele alınır. Bulgular: Bugünkü anaakım Hristiyanlığın doktrinel omurgası büyük ölçüde Pavlusî çizgiye dayanır; buna itiraz eden erken Yahudi-Hristiyan gelenek ise tarih sahnesinde marjinalleşmiştir.

---

1. Giriş

Hristiyanlık tarihi, sadece bir inanç değil aynı zamanda otorite ve kimlik mücadelesinin de tarihidir. “Gerçek” Hristiyanlık, İsa’nın Musa şeriatını ‘tamamlama’ (kaldırma değil) çağrısına mı dayanır; yoksa Pavlus’un Roma dünyasına uyarladığı, şeriat bağlayıcılığını gevşeten doktrine mi? Bu soru, metin kritiği, sosyo-ekonomi ve din sosyolojisinin kesiştiği çok disiplinli bir tartışma alanıdır.

---

2. İsa’nın Öğretisi: Tevrat’a Sadakat

Matta 5:17’de İsa, “Yasa’yı veya peygamberleri kaldırmaya değil, tamamlamaya geldim” der; yorumlar farklı olsa da cümlenin “kaldırma” değil “tamamlama” vurgusu açıktır. İlk cemaate dair tanıklık, Şabat, kaşer ve Kudüs merkezli Yahudi-Hristiyan kimliğin sürekliliğini ima eder.

Not (Markos 7:19 tartışması): Birçok modern çeviride “(İsa) tüm yiyecekleri temiz kılmıştı” ifadesi, müellifin yorumu olarak değerlendirilir; doğrudan İsa’nın Tevrat’taki yasakları iptaline delil sayılıp sayılmayacağı üzerine filolojik tartışma sürmektedir. Bu belirsizlik, Elç. İşl. 15’te gıdaya ilişkin asgari kısıtların sürmesiyle de uyumludur.

---

3. Pavlus’un Teolojisi: Şeriatsız Aklanma ve Kimlik Bariyerlerinin Kaldırılması

Pavlus, aklanmanın imanla olduğunu, Yasa işlerinden (sünnet vb.) bağımsız bulunduğunu savunur (Rom 3:28). Sünneti kimlik şartı kılmanın Mesih’in faydasını boşa çıkaracağını söyler (Gal 5:2–6). Sofra ortaklığı ve gıda konusunda da “kendi başına hiçbir şey murdar değildir” (Rom 14:14) diyerek vicdan/ikna ölçütünü öne çıkarır.

Diğer yandan Pavlus’un pratikte Yahudi çevrelerde Yasa’ya uygun davrandığı anlatılır (1Ko 9:20; Elç. İşl. 21:23–26) — bu, stratejik bir misyonerlik esnekliği olarak yorumlanır.

Not – Pavlus İsa’yı hayatta iken görmedi: Pavlus’un kendi anlatıları ve erken tanıklıklar, İsa’nın dünya hayatındaki hizmeti sırasında Pavlus ile yüz yüze bir karşılaşmayı aktarmaz. Pavlus, elçiliğini dirilmiş Mesih’in kendisine görünmesi (1Ko 15:8) ve vahiy yoluyla aldığı öğretiye (Gal 1:12) dayandırır; yönlendirmelerinde sıkça görüm/tezahür ve vahiy dilini kullanır (örn. 2Ko 12:1–7; Elç. İşl. 16:9; 18:9; 22:17; 27:23).

---

4. Kudüs Konsili (Elç. İşl. 15): Asgari Ortak Zemin

Elç. İşl. 15, gentile inananlara sünnet zorunluluğunu kaldırır; fakat putlara sunulan et, kan, boğulmuş (boğazlanmamış) hayvan eti ve cinsel ahlaksızlıktan kaçınma koşullarını koyar. Karar, bir yandan Pavlusî misyonu mümkün kılar; öte yandan Yahudi-Hristiyan hassasiyetlere asgari bir saygı gösterir.

---

5. Erken Tepkiler: Ebionitler ve Nazarenler’in Pavlus’a Muhalefeti (Genişletilmiş)

Özet: İlk yüzyıl ve sonrasında Yahudi-Hristiyan damar içinde Pavlus’un otoritesi ve öğretileri üzerinde ciddi bir tartışma vardır. Özellikle Ebionitler ve Nazarenler, İsa’ya imanla birlikte Musa Yasası’na bağlılığın sürdürülmesini savunmuş; Pavlus’un “Yasa’sız aklanma” vurgusuna farklı tonlarda itiraz etmişlerdir. Bu muhalefet, erken dönem kilise içi çoğulluğu ve sınır mücadelesini görünür kılar.

5.1. Kimlik ve coğrafya

• Ebionitler: Adı muhtemelen İbranice ’ebyonim (fakirler) kökünden. 70 sonrası dönemde Şeria’nın doğusu/Transürdün, Suriye, Filistin hattında izleri sürülür; kimi kolları Pella’ya çekiliş anlatısıyla ilişkilendirilir.
• Nazarenler: “Nasıralı” kökünden; İsa’ya Mesih olarak iman eden, fakat Yasa uygulamalarını sürdüren Yahudi-Hristiyan çevre. Dördüncü yüzyıla dek Suriye–Filistin kuşağında anılır.

5.2. İnanç ve uygulama profili

• Musa Yasası: Her iki damar da sünnet, kaşer, Şabat gibi kimlik belirteçlerini sürdürür; fark çoğu kez Christology ve Pavlus’a yaklaşımda belirginleşir.
• Christology:
  • Ebionitler çoğunlukla adoptionist bir çizgide tasvir edilir (İsa’nın beşerî bir peygamber/mesih olarak “seçilmesi”); bâzı varyantlarda bakire doğum reddi vurgulanır.
  • Nazarenler ise İsa’yı Mesih kabul eder, bakire doğum ve diriliş inancını korudukları yönünde betimlenir.
• Etik/riayet: Ebionit çevrelerde vejetaryenlik ve kurban karşıtlığına dönük eğilimlerden söz edilir; Nazarenlerde daha toplumsal pratik duyarlılığı vurgulanır.

5.3. Metin kullanımı

• İbranice/Aramice Matta geleneği: Nazarenler’in İbranice Matta (ya da İbranilerin İncili) benzeri bir metni kullandığı aktarılır.
• Ebionit İncili: Ebionitlere nispet edilen bir İncil özeti/harmoni metninden bahsedilir. Her iki anlatı da geç dönem patristik kaynaklar üzerinden dolaylı biçimde bilinir.

5.4. Pavlus’a bakış (çekirdek ayrım)

• Ebionitler: Pavlus’u çoğu kez “Yasa’dan dönen / sahte elçi” diye niteler; Pavlus mektuplarını kabul etmez ya da otoritesini reddeder.
• Nazarenler: Pavlus’a dair daha karma bir tablo sunar: Bazı aktarımlar temkinli kabul ve metinleri kendi Yasa yorumlarıyla telif etme eğilimine işaret eder; bazı anlatılarda ise eleştirel mesafe korunur.

5.5. Erken gerilimlerin izleri

• Antakya Olayı (Gal 2:11–14): Petrus–Pavlus tartışması, Yahudi ve gentile sofra pratiklerinin sınır çizgisi olduğunu gösterir. Yakup çevresinden gelenlerin etkisi, Kudüs damarı ile Pavlusî çizgi arasındaki gerilimin birincil kanıtıdır.
• Kudüs Konsili (Elç. İşl. 15): Gentile’ler için sünnet zorunluluğunun kaldırılması ve asgari sofra kuralları kararı, fiilî bir uzlaşma eşiği belirler; buna rağmen Yahudi-Hristiyan gruplar kendi iç pratiklerini sürdürmüştür.

5.6. Tarihsel seyir ve akıbet

• MS 70 – 135 arası: Tapınağın yıkılışı (70) ve Bar Kohba isyanı (132–135) sonrası Yahudi cemaatiyle ilişkiler keskinleşir; Mesihlik beklentisinin siyasallaşması Yahudi-Hristiyanları hem sinagog hem kilise nezdinde marjinalleştirir.
• 4. yüzyıl: Patristik kaynaklar Nazaren ve Ebionit çevreleri yerel/ufak gruplar olarak kaydeder; ana akım kilise teolojisi Pavlusî çerçevede kurumsallaşır.

5.7. Kaynak ve yöntem uyarısı

Bu gruplara dair bilgilerimizin önemli kısmı heresiolog (sapkınlık katalogu) literatürüne dayanır (ör. Epifanius, Panarion; Jerome’un mektupları). Dolayısıyla karşıt ve geç dönem bir gözlemin önyargıları barınır. Kayıp özgün metinler ve parçalı alıntılar nedeniyle, kesin hükümler yerine ihtiyatlı yeniden kurulum tercih edilmelidir.

5.8. Teze katkı

Ebionit ve Nazaren damarları, İsa’ya iman ile Yasa’ya sadakatin erken dönemde ayrılmaz görülebildiğini gösterir. Bu tablo, Hristiyanlığın gentile dünyaya açılışında Pavlusî esnekliğin nasıl belirleyici olduğunu ve alternatif Yahudi-Hristiyan çizgilerin neden marjinalleştiğini görünür kılar.

---

6. Roma Ekonomisi ve Domuz Eti: Dini Esneklik ile Sosyo‑ekonominin Kesişimi

Arkeozooloji ve antik tarım literatürü (ör. Columella, De Re Rustica) Roma dünyasında domuz yetiştiriciliği ve tüketiminin yaygın olduğunu gösterir. Bu veri, gıda yasalarının gevşetilmesinin (en azından gentileler için) toplumsal geçişi kolaylaştırdığı tezini makul kılar; doğrudan nedensellik iddiasından ziyade eş‑yönelim olarak okunmalıdır.

Veri Kutusu — Roma dünyasında domuz payları (NISP %, örnek siteler)

Site (Roma Britanya)	Sığır %	Koyun/Keçi %	Domuz %	Örnek NISP
Caerwent (Venta Silurum)	39	27	32	18.978
Silchester (Calleva Atrebatum)	40	36	25	8.159
Dorchester (Durnovaria)	37	40	23	22.197
Exeter (Isca Dumnoniorum)	50	29	22	5.783
Winchester (Venta Belgarum)	51	35	14	18.812
Cirencester (Corinium)	66	20	14	15.850
Chichester (Noviomagus)	59	29	12	9.987

Notlar: Oranlar, kazı stratejisi/tarihleme ve kontekst bileşimlerine göre değişir; NISP payları mutfak atığı, kasaplık artıkları ve mekânsal/sosyal statüyle dalgalanır. Genel eğilim, kentsel merkezlerde domuz payının kırsal örneklemden daha yüksek olduğudur.

---

7. İslam’ın Perspektifi: Tahrif (Genişletilmiş)

İslamî bakış açısı, İsa’nın (a.s.) getirdiği tevhidî mesajın zamanla insan müdahalesiyle bozulduğunu (tahrif) savunur. Bu çerçevede iki ana eksen öne çıkar: (i) önceki vahiylerin bazı kısımlarının anlam ve/veya metin düzeyinde bozulması; (ii) Hz. İbrahim’in sünneti ve Kur’ân’ın gıda hükümleri gibi “yasak/serbest” alanlarda İsa’nın dinine sonradan eklemler yapılması.

7.1. Kur’ân’da tahrif ve gizleme atıfları (örnek ayetler)

• Bakara 2:79: “Elleriy­le kitabı yazıp ‘Bu Allah katındandır’ diyenlere yazıklar olsun…”
• Âl-i İmrân 3:78: “Kitabı okurken dillerini eğip bükerler ki siz onu kitaptan sanasınız; hâlbuki kitaptan değildir.”
• Mâide 5:13: “Sözleşmeyi bozdukları için kalpleri katılaştı; kelimeleri yerlerinden kaydırırlar ve kendilerine hatırlatılanın bir kısmını unuttular.”

Not: Kur’ân pasajları, hem anlam tahrifi (yorumla çarpıtma) hem de metinle oynama iddiasına işaret eden bir dil kullanır; klasik tefsirler iki boyutu da tartışır.

7.2. Domuz yasağı ve gıda hükümleri (Kur’ân)

• Bakara 2:173; En‘âm 6:145; Nahl 16:115: Leş, kan, domuz eti ve Allah’tan başkası adına kesilenler haram kılınmıştır; zaruret hâli hariç.
• Mâide 5:3: Haram kılınanlar listelenir; dinî kimliğin sınır taşlarından biri olarak gıda rejimi teyit edilir.

7.3. Sünnet: Hz. İbrahim’in yolu ve fıtrat amelî

• Fıtrat hadisleri (sünnet dâhil): “Fıtrattan beş şey: sünnet, kasık kıllarını temizlemek, bıyığı kısaltmak, tırnakları kesmek, koltuk altı kıllarını yolmak.” (Sahîh-i Buhârî; Sahîh-i Müslim rivayetleri)
• Hz. İbrahim’in sünnet oluşu: “İbrahim (a.s.) seksen yaşını geçtikten sonra kendi kendini sünnet etti.” (Buhârî rivayetleri)

Özet: Kur’ân’da sünnet doğrudan emredilmese de sünnet-i İbrahim ve fıtrat çerçevesi, İslâm hukukunda süreklilik kazanmıştır.

7.4. İslâmî literatürde Pavlus ve Hristiyanlığın dönüşümü

• İbn Hazm (ö. 1064), el-Fisal fi’l-milel ve’n-nihal: Hristiyan metin ve doktrinlerinde tahrif iddiasını sistemli şekilde işler; Pavlusî yorumun asli mesajı dönüştürdüğünü savunan güçlü bir damarı temsil eder.
• ’Abdülcebbâr el-Hemedânî (ö. 1025), Tenâkudât (Critique of Christian Origins): İsa’nın tevhid dininin daha sonra din adamları ve siyasî önderler eliyle dönüştürüldüğünü ileri sürer; Pavlus merkezli anlatıları tartışır.
• İbn Teymiyye (ö. 1328), el-Cevâbü’s-sahîh limen beddele dîne’l-Mesîh: Hristiyan doktrinlerini eleştiren geniş bir reddiye; Pavlusî doktriner açılımları sorgular.
• eş-Şehristânî (ö. 1153), el-Milel ve’n-Nihal: Hristiyan mezheplerini tasnif eder; erken ayrışmaların mahiyetini (Yasa–lütuf, teslis vb.) özetler.
• Klasik tefsirler (ör. Taberî, Kurtubî, İbn Kesîr): 2:79, 3:78, 5:13 gibi ayetlerde “kelimeleri yerinden kaydırma” ve “elleriyle yazma” temalarını tahrif bağlamında işler.

7.5. Sonuç (İslâmî çerçeve)

İslâm’a göre İsa (a.s.), Tevrat’ı tasdik eden bir resûldür; bazı hükümlerde kolaylaştırma (Âl-i İmrân 3:50) getirse de, Pavlus’un yaptığı türden şer‘î kimlik belirteçlerinin (sünnet/kaşer vb.) kökten kaldırılması meşrû bir ilâhî yetkiye dayandırılamaz. Bu yüzden, domuz yasağının kaldırılması ve sünnetin gereksiz sayılması, Kur’ân’ın çizdiği peygamberî süreklilik anlayışıyla bağdaşmaz ve İslâmî literatürde “tahrif” başlığı altında değerlendirilir.

---

8. Akademik Tartışmalar (Kısa Harita)

• Kritik yaklaşım: Hyam Maccoby, Pavlus’un İsa’nın Yahudi öğretisini yeni bir dine dönüştürdüğünü savunur (The Mythmaker).
• Yeni Perspektif: E.P. Sanders’ın “covenantal nomism” tezi, İkinci Tapınak dönemi Yahudiliğini “yasalcılık” diye karikatürize eden okumalara itiraz eder; J.D.G. Dunn ve N.T. Wright, Pavlus’u Yahudilik içi bir yeniden yapılanma olarak yorumlar.

---

9. Sonuç

Bugünkü anaakım Hristiyanlık, pratik ve doktrinde Pavlusî çerçeveyi taşır: sünnet ve kaşer gibi kimlik belirteçleri bağlayıcı değildir; aklanma imana dayalıdır; Kudüs Konsili de gentileler için asgari çizgiyi koymuştur. Bu resim, Yahudi‑Hristiyan damar ile Pavlusî genişleme arasındaki tarihsel bilek güreşinin Pavlus lehine sonuçlandığını gösterir. İslamî açıdan bakıldığında bu, vahyin tahrifi olarak okunur. O halde soru güncelliğini korur: Bugün Hristiyanlık, İsa’nın dini mi, yoksa Pavlus’un dini midir?

---

Ek A: Pratikler Tablosu (özet – genişletilmiş)

Başlık	İsa çizgisi (Kudüs çevresi)	Pavlus çizgisi (Gentile misyonu)	Kudüs Konsili (Elç. İşl. 15)
Sünnet	Kimlik belirleyici	Gentile için şart değil (Gal 5:2–6); Titus örn. sünnetsiz	Gentile için kaldırıldı
Gıda	Kaşer duyarlılığı	“Hiçbir şey kendinden murdar değildir” (Rom 14:14) – vicdan/ikna	Put kurbanı, kan, boğulmuş hayvan yasağı
Şabat/Takvim	Devamlılık	Gentile’a yüklenmez; “günler/aylar”a takılmama (Kol 2:16)*	Açık hüküm yok (örtük esneklik)
Üyelik sınırı	Yasa + Mesih	İman + Ruh’ta birlik; sınır “sofra ortaklığı” etiklerine kayar	Sofra ortaklığı için asgari kurallar
Tapınak & kurban/sunular	Tapınak merkezli ibadet; sunu onayı (Mat 8:4); Kudüs’te ibadet	Mesih’in “bir defalık” kurban oluşu teolojisi (1Ko 5:7; Rom 3:25); pratikte tapınak bağlılığı yok	Açık hüküm yok; Kudüs cemaati tapınağı kullanmaya devam etti (Elç. İşl. 2–3)
Toplanma günü	Şabat’ta sinagog pratiği	“Haftanın ilk günü” toplanma (Elç. İşl. 20:7; 1Ko 16:2) – ev kiliseleri	Hüküm yok
Bayramlar (Pesah/Şavuot vb.)	Bayramlara katılım (örn. Pesah)	Katılım/seyahat örnekleri var; zorunluluk yapılmaz (Elç. İşl. 20:16)	Hüküm yok
Sofra ritüeli (Rab’bin Sofrası)	Son Akşam Yemeği’ni tesis	1Ko 11’de düzenleyici etik (ayrımcılık, ölçülülük)	Hüküm yok
Evlilik/boşanma/bekârlık	Boşanmaya dar istisna (Mat 19:9)	İman etmeyen eş ayrılırsa serbestlik; “mevcut sıkıntı” nedeniyle bekârlığı öğütleyebilir (1Ko 7)	Hüküm yok
Misyon hedefi	Öncelik “İsrail’in kayıp koyunları” (Mat 15:24)	“Ulusların elçisi” (Rom 11:13)	Gentile misyonu resmen tanındı; yük hafifletildi
Saflık/törensel temizlik	El yıkama vb. insan geleneklerine karşı çıkış; Tevrat eksenli saflık	“Her şey temiz” ilkesi (Rom 14) – vicdan merkezli	Kan/boğulmuş et yasağıyla asgari sınır
Mülkiyet & sosyal yardım	Kudüs’te mal paylaşımı/ortak kasa (Elç. İşl. 2–4)	Yerel/uluslararası kolekte (2Ko 8–9); gönüllü verme	Hüküm yok
Otorite/vahiy kaynağı	Tevrat + İsa’nın sözleri; Kudüs direkleri (Yakup/Petrus/Yuhanna)	“Doğrudan Rab’den aldım” vurgusu (Gal 1:12); mektuplar öğretisel referans	“Kutsal Ruh ve biz” formülüyle konsil mektubu

* Kol 2:16 “Pavlus geleneği” içinde değerlendirilir.

Ek A – Satır Açıklamaları (2–3 cümle)

• Sünnet: İlk cemaatte antlaşma kimliği olarak merkezîydi. Pavlus, gentile’lar için zorunluluğu kaldırarak üyeliğin kapısını etnik/kültürel bariyerlerden arındırdı; Timote/Titus örnekleri bağlamsal esnekliği gösterir. Konsil, gentile’e yükü kaldırıp birlik için minimum ilkeleri korudu.
• Gıda: İsa çizgisinde kaşer duyarlılığı ve Yahudi toplumsal sofrası korunur. Pavlus, murdarlığı vicdan/ikna düzlemine çekerek karma topluluklarda sofra birliğini kolaylaştırır. Konsil’in put sunuları/kan/boğulmuş et yasağı, hem Yahudi hassasiyetini hem putperest pratiklerden ayrışmayı hedefler.
• Şabat/Takvim: İsa ve ilk Yahudi-Hristiyan çevre Şabat’ı sürdürürken, gentile’lara bu yüklenmez. Pavlus, “günler/aylar” üzerinden yargılanmama ilkesini savunur; bu, farklı takvim pratiklerinin bir arada yaşamasını sağlar. Konsil bu konuda bilinçli bir sessizlikle esneklik bırakır.
• Üyelik sınırı: Kudüs çevresinde sınır belirteçleri Yasa + Mesih’tir. Pavlus’ta sınır, iman ve Ruh’ta birlik olarak yeniden çizilir; pratikte sofra etiği (güçlü-zayıf) cemaat bütünlüğünü korur. Konsil, sofra ortaklığı için asgari kuralları teyit eder.
• Tapınak & kurban/sunular: Erken dönemde Kudüs cemaati tapınağı kullanmayı sürdürür. Pavlus, Mesih’in “bir defalık” kurban oluşunu öğreterek kurban teolojisini merkeze alır ve tapınak bağlılığını zorunlu kılmaz. MS 70’te tapınağın yıkılışı, bu yöndeki dönüşümü fiilen hızlandırır.
• Toplanma günü: Yahudi kökenli inananlar sinagog/Şabat çizgisini izlerken, gentile topluluklar haftanın ilk günü ev kiliselerinde toplanmaya yönelir. Bu tercih, diriliş hafızası ve pratik çalışma düzeniyle ilişkilendirilir. Konsil hukuki bir gün standardı koymaz.
• Bayramlar (Pesah/Şavuot vb.): İsa çizgisinde bayramlar kimliğin ritmini belirler. Pavlus sefer programını zaman zaman bayramlara göre ayarlasa da, gentile cemaatler için zorunluluk getirmez. Konsil bu alanı yerel uygulamalara bırakır.
• Sofra ritüeli (Rab’bin Sofrası): Son Akşam Yemeği geleneği, cemaatin merkezine yerleşir. Pavlus, uygulamada sınıf ayrımını ve taşkınlığı eleştirip düzenleyici ilkeler koyar; ritüelin etiği teolojinin parçası olur. Konsil içerik/düzen konusunda kural koymaz.
• Evlilik/boşanma/bekârlık: İsa’nın boşanmaya dair katı ölçütü ideali ifade eder. Pavlus, eskatolojik aciliyet ve pastoral koşullar çerçevesinde bekârlığa rıza ve iman etmeyen eş ayrılırsa serbestlik gibi hükümlerle pratik çözümler üretir. Konsil bu alana dokunmaz.
• Misyon hedefi: İsa’nın tarihsel misyon odağı “İsrail’in kayıp koyunları”dır; buna rağmen evrensel açı da ima edilir. Pavlus kendini “ulusların elçisi” olarak konumlandırır ve coğrafi-kültürel sınırları aşar. Konsil, görev paylaşımını tanıyarak gentile misyonunun önünü açar.
• Saflık/törensel temizlik: İsa, insan geleneği hâline gelen ritüelleri eleştirir ancak Tevrat eksenini korur. Pavlus, törenî saflıktan çok vicdan/ahlaki saflığı öne çıkarır; “her şey temiz” ilkesi, farklı kültürlerden gelenlerin birlikte yaşamasını kolaylaştırır. Konsil kan/boğulmuş et yasağıyla ortak sofra için en düşük eşiği çizer.
• Mülkiyet & sosyal yardım: Kudüs’te paylaşım ve ortak kasa, cemaat iç dayanışmasının simgesidir. Pavlus, ulus-ötesi yardımlaşmayı “Kudüs kolektesi”yle örgütleyerek birlik duygusunu güçlendirir. Konsil bu başlıkta normatif bir çerçeve yayımlamaz.
• Otorite/vahiy kaynağı: Kudüs direkleri (Yakup, Petrus, Yuhanna) ve İsa’nın sözleri otorite merkezidir. Pavlus, “Rab’den aldım” vurgusuyla havarisel otoriteyi mektuplar üzerinden öğretisel referansa dönüştürür; bu metinler zamanla kanonik ağırlık kazanır. Konsil, “Kutsal Ruh ve biz” formülüyle müşterek tefekkürü kurumsallaştırır.

Kısa notlar (Ek A’yı okurken):

• Timote/Titus karşılaştırması: Pavlus, Yahudi çevreye hizmet için Timote’yi sünnet ettirirken (Elç. İşl. 16:3), Titus’u sünnet ettirmedi (Gal 2:3) — bağlama göre pratik esneklik.
• Tapınak pratikleri: Pavlus’un Kudüs’te adak/arınma ritüeline katılımı (Elç. İşl. 21:23–26) “Yahudilere Yahudi gibi oldum” yaklaşımının örneğidir.
• Şabat → “Rab’bin Günü”: İlk kuşakta gün standardı hukuken belirlenmedi; “haftanın ilk günü” vurgusu erken bir eğilim olarak görünür.
• Sofra & gıda: Elç. İşl. 15’in kan/boğulmuş et yasağı, hem Yahudi hassasiyetini hem de putperestlikten ayrışmayı koruyan asgari çerçeve olarak işlev gördü.
• Evlilik hükümleri: İsa’nın ölçütleri ideal norm, Pavlus’un 1Ko 7’si pastoral durum yönetimi gibi okunur.

---

Ek B: Kısa Zaman Çizelgesi (MS 30–70)

• MS 30–33: İsa’nın çarmıhı ve ilk Kudüs cemaati (Yahudi-Hristiyan çekirdek).
• MS 40’lar: Antakya misyonu; Pavlus’un yükselişi; Antakya olayı (sofra/pratik gerginlikleri).
• MS 50 civarı: Kudüs Konsili – gentileler için asgari ilkeler.
• MS 50–60’lar: Pavlus mektupları (Romalılar, Galatyalılar vb.) doktrinel omurgayı şekillendirir.

---

Ek C: “İddia–Kanıt–Kaynak–Çıkarım” Tablosu (örnek)

İddia	Kanıt	Kaynak	Çıkarım
İsa, Yasa’yı kaldırmadı	“Kaldırmaya değil, tamamlamaya geldim”	Mat 5:17	İsa’nın öğretisi Tevrat-merkezli bir devamlılık dili içeriyor.
Pavlus, aklanmada Yasa’yı şart koşmaz	“İnsan Yasa’nın işleriyle değil imanla aklanır”	Rom 3:28	Kimlik belirteçleri (sünnet vb.) kurtuluş için zorunlu değil.
Gentilelere asgari gıda-ahlak ilkeleri kondu	Put sunuları/kan/boğulmuş hayvan yasağı	Elç. İşl. 15	Tam bir “serbestlik” değil, asgari uyum.
Ebionitler Pavlus’u reddetti	Pavlus’u “apostata” sayan patristik aktarımlar	Epifanius, Panarion; Jerome	Pavlusî öğretiye erken ve sert muhalefet vardı.

---

Ek D: Pavlus Dosyası — Biyografik Notlar, Kaynaklar ve Vahiy İddiaları

D.1 Kimdir?

• İsimler: Saul (Şaul) / Paulus; Kilikya’nın Tarsus kentli, Roma vatandaşı; meslek: çadır/deri işleri (Elç. İşl. 18:3).
• Eğitim iddiası: “Gamaliel’in yanında yetiştim” (Elç. İşl. 22:3).
• Önce zulmedici, sonra müjdeci: İlk aşamada cemaate zulmeder; Şam Yolu tecrübesiyle dönüşür (Elç. İşl. 9; 22; 26).
• Mektup külliyatı: Yaygın akademik mutabakata göre kesin kabul edilen 7 mektup: Romalılar, 1–2 Korintliler, Galatyalılar, Filipililer, 1 Selanikliler, Filimon. Tartışmalı/deuteropaulin: Efesliler, Koloseliler, 2 Selanikliler. Pastoraller (1–2 Timoteos, Titus) genellikle geç dönem kabul edilir. İbraniler mektubu gelenekte Pavlus’a nispet edilse de modern çalışmalarda Pavlus dışı sayılır.
• Akıbet: Gelenek, Nero döneminde (yakl. MS 64–67) Roma’da şehit edildiğini aktarır.

D.2 İsa’yı gördü mü?

• Tarihsel olarak hayattayken görmedi. İsa’nın dünya hizmeti Galile–Yahudiye hattında biterken, Pavlus İsa ile yüz yüze gelmemiştir; kendi tanıklığı da böyle bir karşılaşmayı bildirmez.
• Pavlus’un yetki iddiası, dirilmiş Mesih’in görünmesi ve vahiy üzerinedir: “Müjdeyi insanlardan almadım… İsa Mesih’in vahyiyle” (Gal 1:12); “En son bana da göründü” (1Ko 15:8). Ayrıca “görüler ve vahiyler”den söz eder (2Ko 12:1–7).

D.3 “Rüya mı, görüm mü?” (kavram açıklığı)

• Pavlus bağlamında kullanılan terimler çoğunlukla görüm/tezahür (horama, optasia) ve vahiy (apokalypsis) olup, rüya (enypnion) kelimesi temel çağrı deneyimi için kullanılmaz.
• Şam Yolu (Elç. 9; 22; 26) anlatısı ışık ve ses tecrübesidir; ayrıca “gecede bir görüm” (Elç. 16:9), tapınakta vecd/ekstaz (Elç. 22:17), “Rab’bin gecede konuşması” (Elç. 18:9) ve melekî teselli (Elç. 27:23) epizotları yer alır.
• Sonuç: Pavlus’un yönlendirmeleri vizyoner tecrübeler merkezlidir; “sıradan rüya”dan ziyade teofanik/görüm dili hâkimdir.

D.4 Otorite ve tartışmalar

• Pavlus, “insanlardan değil, İsa Mesih’ten elçi” (Gal 1:1) iddiasıyla otonom bir havarisel konum talep eder; bu, Antakya olayı (Gal 2:11–14) gibi gerilim noktalarında görünür.
• Kudüs Konsili (Elç. İşl. 15) sonrası “Yahudilere Petrus, uluslara Pavlus” çerçevesi fiilen kabul görür; gentile misyonu için sünnet zorunluluğu kaldırılır, asgari sofra kuralları konur.

D.5 Kaynak farkları (metod notu)

• Pavlus’u anlamanın iki ana kaynağı: Pavlus’un özgün mektupları (erken, birincil tanıklık) ve Elçilerin İşleri (Luka’nın tarihî-teolojik anlatısı). Biyografide vurgu/kronoloji farkları bulunabilir; tarihsel yeniden kurulumda mektuplar genellikle birincil kabul edilir.

Kaynakça Seçkisi (hızlı erişim)

Kutsal Kitap pasajları: Matta 5:17; Markos 7:19; Elç. İşl. 2–4; 15; 16:3; 20:7; 21:23–26; Romalılar 3:28; 14:14; 1. Korintliler 5:7; 7; 11; 16:2; Galatyalılar 1:12; 2:3; 5:2–6; Koloseliler 2:16.
Erken Hristiyan kaynakları: Didache 6; Epifanius, Panarion; Jerome, Mektuplar.
İslamî kaynaklar: Kur’ân – Bakara 2:79, 2:173; Maide 5:3.
Roma dünyası: Columella, De Re Rustica; arkeozooloji çalışmaları (Roma kent/villa bağlamında domuz kalıntıları).
Modern akademi: Hyam Maccoby, The Mythmaker; E.P. Sanders, Paul and Palestinian Judaism; J.D.G. Dunn, “The New Perspective on Paul”; N.T. Wright, Paul and the Faithfulness of God.