💰 AKP Ülkeyi Nasıl Soyuyor?
🏗️ Yap-İşlet-Devret Modeli Üzerinden Kurumsallaşmış Bir Kamu Kaynakları Transferi
📌 Türkiye’de son yirmi yılda kamu kaynaklarının yönetimi, özellikle altyapı yatırımları ve hizmet sunumunda özel sektörle yapılan ortaklıklar eliyle yeni bir boyut kazanmıştır. Bu sürecin başrol oyuncusu olan Yap-İşlet-Devret (YİD) modeli, AKP döneminde yalnızca bir yatırım aracı değil, aynı zamanda yandaş sermayeye kaynak aktarmanın sistematik ve kurumsallaşmış bir yöntemi hâline gelmiştir.
🧱 1. Yap-İşlet-Devret Nedir? Kuram ve Pratikteki Fark
📘 YİD modeli; kamu altyapı projelerinin özel sektör tarafından finanse edilip inşa edilmesini, belirli bir süre işletilmesini ve ardından kamuya devredilmesini içeren bir işbirliği şeklidir. Bu teorik yapı, kaynak yetersizliği çeken kamu kurumlarına alternatif yaratmayı ve yatırımları hızlandırmayı hedefler.
🔍 Ancak uygulamada bu model, Türkiye’de aşağıdaki koşullarda işletilmektedir:
- ⚠️ İhaleler çoğunlukla davet usulüyle, kamuoyundan ve rekabetten uzak biçimde gerçekleştirilmekte
- 💵 Şirketlere döviz cinsinden 20-30 yıllık gelir garantileri verilmekte
- 🛑 Proje fizibiliteleri bağımsız denetime kapalı tutulmakta
- 📉 Kullanıcı sayısı düşük projelerde dahi yüksek garanti rakamları sunulmakta
- 🧾 Bu projelerin bedelini halk hem vergiyle hem de hizmet ücretiyle ödemektedir
📊 2. Sayılarla YİD Projeleri: Türkiye’nin Cebinden Ne Kadar Çıkıyor?
- 💼 2023 yılı itibariyle kamu-özel iş birliği projelerinin toplam taahhüt büyüklüğü 153 milyar dolar civarındadır. Bunun yaklaşık 76 milyar dolarlık kısmı sadece beş şirket arasında paylaşılmıştır: Cengiz, Limak, Kolin, Kalyon ve Makyol.
- 🚗 Avrasya Tüneli için verilen garanti: günde 68.500 araç. Fiili geçiş: yaklaşık 35.000. Aradaki fark her yıl 1 milyar TL’yi aşıyor.
- 🛣️ Osmangazi Köprüsü: Günlük 40.000 araç garantisi, fiili geçiş 10-15 bin. 2022 yılında Hazine bu köprü için 3,6 milyar TL ödedi.
- 🏥 Şehir hastanelerine 2024 yılında devletin ödediği toplam bedel 46 milyar TL’yi geçti.
🎒 3. Halkın Sırtına Binen Yük: “Geçmesen de, Kullanmasan da Öde!”
📉 YİD modeliyle yapılan projelerin neredeyse tamamı, “kullan ya da kullanma, parasını öde” mantığıyla tasarlanmıştır. Bu projelerde verilen müşteri garantileri, ekonomik öngörüler değil, şirketlere sağlanan risk teminatlarıdır. Yani ticari zarar riskini şirket değil, halk üstlenmektedir.
📌 Sonuç: Aynı hizmetin bedeli halktan üç kez alınır.
🗺️ 4. İl Bazında YİD Örnekleri
📍 ANKARA
- 🏥 Bilkent Şehir Hastanesi: 72 milyar TL toplam ödeme. Hasta garantili.
📍 İSTANBUL
- 🚗 Avrasya Tüneli: Günlük 68.500 araç garantisi, fiili 35.000. 1 milyar TL fark.
- ✈️ İstanbul Havalimanı: 25 yıllık işletme hakkı özel sektöre verildi. 2025’e kadar kira alınmıyor. Tüm gelirler ilk 12 yıl boyunca şirkete ait. Atatürk Havalimanı yıkıldı, millet bahçesi yapıldı.
- 🧱 Yıkılan pist altyapısı: 2 milyar TL’nin üzerinde
- 🚧 Kullanılmayan ulaşım altyapısı: 5 milyar TL
- 📉 Alternatif kapasite iptali kaynaklı gelir kaybı: 20 milyar TL
- 🧮 Toplam kamu zarar tahmini: 37 milyar TL
- 🚨 Deprem ve afet durumlarında stratejik zafiyet oluştu
📍 İZMİR
- 🌉 Osmangazi Köprüsü: 40.000 garantili, 12-15 bin fiili. 2023 fark ödemesi: 3,6 milyar TL.
- 🏥 Bayraklı Şehir Hastanesi: 2060’a kadar kira taahhütlü.
🏙️ 5. Diğer Büyükşehirlerdeki YİD Projeleri ve Maliyetleri
📍 BURSA
- 🏥 Bursa Şehir Hastanesi: 2023 itibariyle devletin ödediği kira ve hizmet bedeli yaklaşık 1,2 milyar TL.
- 🚆 Bursa-Yenişehir-Bilecik Hızlı Tren Hattı: Bitmeyen projeye defalarca kaynak aktarıldı. Tahmini maliyet 24 milyar TL.
📍 ANTALYA
- 🏥 Antalya Şehir Hastanesi (2023’te açıldı): 2047’ye kadar kira ödenecek. Toplam maliyet 45 milyar TL.
📍 ADANA
- 🏥 Adana Şehir Hastanesi: 25 yıllık sözleşme kapsamında yıllık 1,6 milyar TL ödeme. Hasta garantili.
📊 6. Seçili YİD Projelerinde Yıllık Kamuya Maliyeti ve Gerçek Maliyet Karşılaştırması
Aşağıdaki grafik, bazı sembol YİD projelerinin kamuya yıllık tahmini maliyetlerini göstermektedir:
🧾 Proje Bazlı Yıllık Kamu Ödemeleri / Zarar (Milyar TL)
| 🏗️ Proje | 💸 Yıllık Maliyet | ⏳ Garanti Süresi |
|---|---|---|
| Avrasya Tüneli | 1.0 Milyar TL | 24 yıl |
| Osmangazi Köprüsü | 3.6 Milyar TL | 22 yıl |
| Bilkent Şehir Hastanesi | 2.88 Milyar TL | 25 yıl |
| İstanbul Havalimanı (Atatürk HL zararı) | 37 Milyar TL | – |
| Bayraklı Şehir Hastanesi | 1.5 Milyar TL | 25 yıl |
📈 Grafik bu tabloyu temel alarak hazırlanmıştır.
📐 7. Gerçek Maliyet Karşılaştırmaları
Aşağıda bazı sembol projelerin tahmini toplam kamu yükü ile devlet tarafından doğrudan yapılması durumunda oluşabilecek olası gerçek maliyetleri karşılaştırılmıştır:
| 📌 Proje | 💰 Toplam Kamu Yükü | 🛠️ Devlet Yapsaydı | 📉 İsraf Oranı |
| Avrasya Tüneli | ~20 milyar TL | ~7 milyar TL | ~3 kat |
| Osmangazi Köprüsü | ~35 milyar TL | ~4,5 milyar TL | ~8 kat |
| Bilkent Şehir Hastanesi | ~72 milyar TL | ~25 milyar TL | ~3 kat |
| İstanbul Havalimanı (zarar) | ~37 milyar TL | Alternatif: 10 Milyar TL modernizasyon | ~3,7 kat |
| Bayraklı Şehir Hastanesi | ~35 milyar TL (2047’ye kadar) | ~12 milyar TL | ~3 kat |
🔍 Bu tablolar, kamuoyundan gizlenen fizibilite raporlarına rağmen uzman hesaplamaları ve Sayıştay tahminleri temel alınarak oluşturulmuştur.
⚠️ Not: Gerçek farklar döviz kuru, faiz oranı, yapım süresi gibi parametrelere göre daha da büyüyebilir.
🔚 Sonuç: YİD modeli, AKP döneminde kamu yararına değil, sermaye transferine hizmet eden bir araca dönüşmüştür.
💣 Bu sistemin adı artık yatırım değil; kurumsallaşmış soygundur.
